HALK TAKVİMİ
Anadolu’ya özgün pratik deneye, gözleme dayanan iklim hava ve zaman üçlüsünün takvime vurulması ile uzun yıllar sonunda “Halk takvimi” diyebileceğimiz bir takvim ortaya çıkmıştır.
Halk takvimine göre yıl ikiye bölünür.
1-Kasım günleri
2-Hızır günleri
Kasım günleri : 8 Kasımda başlayıp 5 Mayısta sona erer ve 179 gün sürer
Hızır günleri : 6 Mayıs ta başlayıp 7 Kasımda sona erer 186 gün sürer
KASIM GÜNLERİ
Halk takvimine göre kasım günleri şöyle belirlenmiştir.
21 Mart ile 21 Haziran arası (bahar)
21 Haziran22 eylül arasını (Güz)
22 Eylül ile 22 Kasım arasını (Kış) olarak bilinir.
Esasen bu tarihler gün dönümü yani günlerin gecelerin uzama ve kısalma zamanlarını gösterir. Bu değişimler havaların ısınıp soğumasını da belirler. Halk asıl kışı 90 gün sayar. Bu doksan gün şöyledir.
21 Aralık–31 Ocak arasındaki 40 gün “Zemheri” dir. Buna erbain de denir.
1Şubat ile 21 Mart arası da 50 gün sürer buna da Hamsin denir.
HIZIR GÜNLERİ
Halkın hıdrellez dediği ve Hızır günlerinin başlangıcı olan 6 Mayıs ta başlar 7 Kasım tarihinde sona erer.
Bu takvimin kullanımında bazı söylemler de kullanmışlar, azıları günümüze bile kullanılmaktadır.
Kasım’ın 100 için yüz-düz, yüzon çiftçi tarlaya kon, yüzeli yaz belli gibi birkaç örnekleri
Biz kişi ve toplum olarak yaşamımızda mevsimlere pek sıkı bir biçimde bağlıyız. Ağaçlar ilkbaharda çiçek açar çiftçi toprağını süreceği, tohumunu ekeceği, çoban koyununu kırkacağı, günleri çok biliyor. Dede ve ninelerimiz hicri takvimin mevsimlerle ilgili sorunlara cevap vermediğini görünce kendilerine özgü bir mevsim takvimi oluşturma yoluna gitmişlerdir. Mesela birçoğumuz “Kiraz ağaçların çiçek açtığı”,”Leyleklerin geldiği” günler de doğmuşuz derler. Burada doğum tarihi gün, ay olarak belli değildir. Miladi takvimde Cemreler, Kocakarı soğukları, Meltem yelleri yılın sıcak günleri ırmakların kabarması gibi günler yazılıdır.
Halk takvimimizin Atalarımızda kalma saygı duymamız gereken önemli kültür ve miras varlığımız olduğunu unutmamamız gerekir.
Atalarımızın kimi bilgin ama çokluk bilgin olmayan sıradan insanların yüzyıllar boyunca süren kişisel gözlem ve deneyimlerinin birikimiyle oluşmuş, duvarlara asılmaktan çok belleklere kazınan halk takvimi şu şekilde düzenlenmiştir.
HALK TAKVİMİ
Rumi Miladi
23 Nisan 6 Mayıs Hıdrellez çiçek fırtınası
27 nisan 10 Mayıs Doğu rüzgarlarının başlaması
29 Nisan 12 Mayıs Yağmurlu günlerin sonu
03 Mayıs 16 Mayıs Filizkıran fırtınası
05 Mayıs 18 Mayıs Gül ve Gülnar mevsimi
07 Mayıs 20 Mayıs Kokulya fırtınası
9/8 Mayıs 22/21 Mayıs Güneşin Ülker fırtınasına girişi, Ülker fırt
10 Mayıs 23 Mayıs Bağ çapalama zamanı
15 Mayıs 28 Mayıs Sıcakların artmaya başlama koyun kırkma
18 Mayıs 31 Mayıs Meltem yellerinin başlaması kabak yelleri
20 Mayıs 2 Haziran Toprağın suyunun çekilmesi
22 Mayıs 4 Haziran Kuzey rüzgarlarının etkili olması
28 Mayıs 10 Haziran Ülker doğumu fırtınası
1 Haziran 14 Haziran Müshil içmenin yasaklanmasına başlanır
4 Haziran 17 Haziran Kuzey rüzgarlarının esmesi
5 Haziran 18 Haziran Nil suyunun azalması
6 Haziran l9 Haziran Yılın en uzun günlerinin başlaması
9/8 Haziran 22/21 Haziran Güneşin yengeç burcuna girişi ile yaz
mevsiminin başlaması gündönümü
Gün dönümü fırtınası
13 Haziran 26 Haziran Uzun günlerin sonu ve gündüzlerin kısalmaya başlaması 14 Haziran 27 Haziran Yaprak aşısı zamanı
16 Haziran 29 Haziran Nil’in kabarmaya başlaması
18 Haziran 1 Temmuz Yaprak fırtınası
19 Haziran 2 Temmuz Sam yellerinin esmeye başlaması
24 Haziran 7 Temmuz Çarh dönümü fırtınası
26 Haziran 9 Temmuz Meltem yellerinin sonu
6 Temmuz 19 Temmuz Mısırda pirinç ekimi sonu
10/9 Temmuz 23/22 Temmuz Güneşin aslan burcuna girişi
15 Temmuz 28 Temmuz Üzümlerin kızarması
16 Temmuz 29 Temmuz yaprak aşısı sonu
18 Temmuz 31 Temmuz Kızıl erik fırtınası
19 Temmuz 1 Ağustos Yılın en sıcak günlerinin başlaması
21 Temmuz 3 Ağustos Yaz doksanı
24 Temmuz 6 Ağustos Hır günlerinin ortası
25 Temmuz 7 Ağustos Yaz mevsiminin ortası
26 Temmuz 8 Ağustos Yılın en sıcak günlerin sonu
1 Ağustos 14 Ağustos Meryem ana orucunun başlaması
6 Ağustos 19 Ağustos Hıristiyan tecelli bayramı
8 Ağustos 21 Ağustos Sam yellerinin sonu
10/9 Ağustos 23/22 Ağustos güneşin başak burcuna girişi
15 Ağustos 28 Ağustos Leyleklerin gidişi Meryem ananın ölümü
18 Ağustos 31 Ağustos sıcakların kırılmaya başlanması 20 Ağustos 2 Eylül mihrıcan fırtınası
21 Ağustos 3 Eylül meyvelerin olgunlaşması
24 Ağustos 6 Eylül Bıldırcın geçimi fırtınası
26Ağustos 8 Eylül Koç ayırma zamanı
29Ağustos 11 Eylül Mısırda Kıptı yılbaşı
30 Ağustos 12 Eylül Çaylak fırtınası
1 Eylül 14 Eylül -
8 Eylül 21 Eylül Meryem ananın doğumu
10 Eylül 23 Eylül Güneşin terazi burcuna girişi ile
Sonbaharın başlaması gece gündüz denkliği
12 Eylül 25 Eylül Kestane karası fırtınası
13 Eylül 26 Eylül --
15 Eylül 28 Eylül Ağaçlardan suyun çekilmesi
18 Eylül 1 Ekim Kuş geçimi fırtınası
21 Eylül 4 Ekim Turnaların gidişi
26 Eylül 9 Ekim Ağaların yaprak dökümünün başlaması
30 Eylül 13 Ekim Meryem ana fırtınası
1 Ekim 14 Ekim İskender-i Rumi yılbaşı
2 Ekim 15 Ekim Yağmurlu günlerin başlaması
7 Ekim 20 Ekim ağaç dikimi zamanı
9 Ekim 22 Ekim Suların soğuması
10 Ekim 23 Ekim Güneşin akrep burcuna girmesi
13 Ekim 26 Ekim Nil suyunun azalması
15 Ekim 28 Ekim Bakla ekimi
16 Ekim 29 Ekim Balık fırtınası
18 Ekim 31 Ekim Ağaç kesimi zamanı
22 Ekim 4 Kasım Sonbahar rüzgarlarının artması
24 Ekim 6 Kasım Hızır günlerinin sonu
KASIM GÜNLERİ
25 Ekim 7 Kasım Kısa günlerin başlangıcı
28 Ekim 10 Kasım Çığ düşme zamanı
3 Kasım 16 Kasım Güney rüzgarlarının başlangıcı
6 Kasım 19 Kasım böceklerin gizlenmesi
7 Kasım 20 Kasım Koç katımı fırtınası
9 Kasım 22 Kasım Güneşin yay burcuna girişi
14 Kasım 7 Kasım Ağaçlara su yürümesi
15 Kasım 28 Kasım Hz İsa’nın doğum günü orucu başlaması
17Kasım 30 Kasım Ülker fırtınası
18Kasım 1 Aralık Soğukların başlaması
19 Kasım 2 Aralık Etkili rüzgarlar
23 Kasım 6 Aralık
Kuzey rüzgarlarının esmeye başlaması
26 Kasım 9 Aralık Yaprak dökümü sonu
29 Kasım 12 Aralık Karakış fırtınası
1 Aralık 14 Aralık Meryem ana’nın müjdelenme bayramı
7 Aralık 20 Aralık Yılın en uzun gecelerinin başlangıcı
9 Aralık 22 Aralık Güneş’in oğlak burcuna girişi kış gün dönümü
12 Aralık 25 Aralık Hz İsa’nın doğum gecesi
13 Aralık 26 Aralık Gündönümü fırtınası
15 Aralık 28 Aralık -
19 Aralık 1 Ocak Miladi yılbaşı
25 Aralık 7 Ocak Mihrican fırtınası
28 Aralık 10 Ocak Soğukların artması
1 Ocak 14 Ocak Rumi yılbaşı
6 Ocak 19 Ocak Haçın suya atılması
8 Ocak 21 Ocak Güneşin kova burcuna girişi
15 Ocak 28 Ocak Soğukların artması
16 Ocak 29 Ocak Ayandon fırtınası
17 Ocak 30 Ocak Erbain (kışın kırk günü )sonu
18 Ocak 31 Ocak Hamsin (Kışın elli günlük) başlaması
22 Ocak 4 Şubat Kış doksanı Hayvanların çiftleşme zamanı
24 Şubat 6 Şubat Soğukların iyice artması
1Şubat 14 Şubat Yüz –düz Koyu kışın atlatılması
3Şubbat 16 Şubat Kuşların çiftleşme zamanı
Ağaç dikimi zamanı
7 Şubat 20 Şubat Birinci cemre havaya Güneşin balık burcuna girişi
11 Şubat 24 Şubat Ağaçlara su yürümesi
14 Şubat 27 Şubat İkici cemre suya
15 Şubat 28 Şubat Soğukların kırılmaya başlaması
17 Şubat 2/1 Mart Kurbağaların bağırmaya başlaması
21 Şubat 6/5 Mart Üçüncü cemre toprağa
23 Şubat 8/7 Mart Kalem aşısı zamanı Bağ budama zamanı
26 Şubat 10/11 Mart Kocakarı soğuklarının başlaması
27 Şubat 12/11 Mart Asmalara su yürümesi
1 Mart 14 Mart Mart kapıdan baktırır kazma kürek yaktırır
3 Mart 16 Mart Kırlangıçların gelmesi
4/3 Mart 16/17 Mart Kocakarı soğuklarının sonu
7/6 Mart 20/19 Mart Hamsin’in sonu ipek böceklerinin çıkışı
8/7 Mart 20/20 Mart Nevruz güneşin koç burcuna girmesi ilk baharın
Başlaması gece gündüz denkliği
11 Mart 24 Mart Kozkavuran fırtınası
12 Mart 25 Mart Kanın damarlarda harekete geçmesi
13 Mart 26 Mart Böceklerin canlanmaya başlaması
14 Mart 27 Mart ------
15 Mart 28 Mart Çaylakların gelişi
16 Mart 29 Mart Ağaçların yeşermeye başlaması
17 Mart 30 Mart Deniz yolculuklarının başlaması
19 Mart 1 Nisan Çiçeklerin açmaya başlaması
22 Mart 4 Nisan Bülbüllerin ötmeye başlaması
23/22 Mart 5/4 Nisan yüz elli- yaz belli
25 Mart 7 Nisan Kırlangıç fırtınası
1 Nisan 14 Nisan Lale mevsimim başlaması
5 Nisan 18 Nisan Suların çoğalması
6 Nisan 19 Nisan Kuğu fırtınası
7/8 Nisan 21/20 Nisan Güneşin boğa burcuna girişi
11 Nisan 24 Nisan İpekböceğinin kozadan çıkışı
13/12 Nisan 26/25 Nisan Boğa altılısının sonu
15 Nisan 28 Nisan Bağ budama zamanı
16 Nisan 29 Nisan Arıların oğul alma zamanı
22 Nisan 5 Mayıs Kasım günlerinin sonu
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kaynak, Türk dünyası araştırma dergisi
