Türkiye'de ilk toponomi çalışması Sinop'ta yapıldı

TÜRKİYE’DE İLK TOPONOMİ ÇALIŞMASI İLİMİZ SİNOP’TA YAPILDI

Türkiye’de ilk toponimi (yeradbilimi) çalışmasının ilimiz Sinop’ta yapıldığını biliyor muydunuz? Toponomi ya da terimin Türkçe karşılığıyla yeradbilimi, yer adlarını çeşitli bakımdan sınıflandıran,yer adlarının yapısını ve kökenini,adın veriliş nedenlerini,araştırma alanında yaşayan halkın ad verme eğilimlerini araştıran ve her türlü adın bilimi olan onomastik (adbilimi) biliminin bir alt dalıdır ve dil biliminin çalışma alanına girer.Ne var ki,Türkiye’de ilk toponomi çalışmalarını başlatanlar dilbilimciler değil,coğrafyacılar olmuştur.Türkiye’de belirli bir bölgeye ait ilk toponomi çalışması da Mehmet Şakir (Ülkütaşır) tarafından ilimiz Sinop’ta yapılmıştır. Türkiye’de belirli bir bölgenin yeradlarına (toponim) ilişkin bilinen ilk çalışma ilimiz Sinop ile ilgili yapılmıştır. Bu çalışma, değerli bir halkbilimci ve samimi bir Türkçü olan Mehmet Şakir’in (Ülkütaşır) ‘’Sinop ve Muhitinde Oğuzlarla Diğer Türk Zümrelerine Ait Köy Adları’’adlı çalışmasıdır. Yazarın bu çalışması 1928 yılında Halkbilgisi Dergisi’nde (1928:30-35) yayımlanmıştır. Samimi bir Türk milliyetçisi, çalışkan bir halk bilimi araştırmacısı olan Mehmet Şakir Boyabat köylerini de içine alan yukarıda adını andığım bu çalışması belirli bir bölgeyi kapsayan ilk yeradbilimi (toponomi) çalışmasıdır.

Yalnız, bu değerli halkbilimcimizin araştırması köyadları (komonim) ile sınırlı kalmıştır. Araştırmacı, çalışmasına o zamanki Boyabat köy adlarını da çalışma alanı içine almıştır. Benim yaptığım ve şu anda basım aşamasında olan’’Boyabat ve Yöresi Yeradları Sözlüğü’’ adlı yapıtımın esin kaynağı, Mehmet Şakir’in bu çalışmasıdır. Halkbilim araştırmacısı (D. 14 Mart 1894, İstanbul - Ö. 30 Mayıs 1981, İstanbul). Numune-i Terakki İlkokulunda ve bir sağlık meslek lisesinde okudu. İstanbul Üniversitesinde edebiyat, felsefe ve tarih öğretimi gördü (1914-18). Mütareke yıllarında Anadolu’ya geçerek Maraş’ta öğretmenlik yaptı. Cumhuriyet’ten sonra Türk Dil Kurumu (TDK) çalışmalarına derleme kolu yardımcısı (1933) ve uzman olarak katıldı. 1963’te kendi isteğiyle emekliye ayrıldı. TDK’den başka, Türk Ocağı, Halkevleri, Türk Folklor ve Etnoğrafya Derneği gibi kuruluşlarda da görev aldı. Folklor ve halk edebiyatı araştırmalarıyla tanınmıştı. Gazete ve yıllıklarda, ayrıca İslâm (Türk) Ansiklopedisi, TDE Ansiklopedisi’ne maddeler yazdı. 1920’den itibaren Azerbaycan, Millî Mecmua, Varlık, Sebilürreşat, Yeni Muhit, Yücel, Tarihten Sesler, Güzelyurt gibi dergilerde yazıları yayımlandı.

ESERLERİ: Sinop Vilayeti: Tarih Coğrafya ve Halkiyat Tetkikleri (1926), Sinop’ta Candaroğulları Zamanına Ait Tarihî Eserler (1934), Türkiye Etnografya ve Folklor Sözlüğü Üzerine Bir Kalem Tecrübesi (1937), Türkoloji Ansiklopedisi Üzerine Bir Kalem Deneyi (A. Abdal Kumral, A. İnan ile, 1938), Türk Halkbilgisine Ait Araştırmalar (1938), Cevdet Paşa: Hayatı Şahsiyeti ve Eserleri (1945), Uluğ Bey (1946), Babür Şah (1946), Büyük Türk Dilcisi Kaşgarlı Mahmut (1946, gözden geçirilmiş 2. bas., 1972), Meşhur Türk İmparatoriçeleri (1947), Sivastopol Harbi (1949), Adlar Adverme ile İlişkili Âdet ve İnanmalar (1952), Türk ve İslâm Geleneğinde Ağaç (1963), Nasrettin Hoca (Cahit Öztelli ile, 1964), Cumhuriyetle Birlikte Türkiye’de Folklor ve Etnografya Çalışmaları (1973), Atatürk ve Harf Devrimi (1973). İlimiz kültürüne, Türk halkbilimine, dolayısıyla Türk kültür tarihine değerli katkılarda bulunmuş Mehmet Şakir Ülkütaşır’ı şükranla ve rahmetle anıyoruz.

Hasan Buluç ATIKARA